Meditatie wordt meestal gezien als een techniek waarbij men rust, harmonie of innerlijke vrede kan verkrijgen. Daarnaast heeft meditatie echter ook betrekking op een levenshouding. Als we naar de woorden kijken die de verschillende tradities gebruiken voor meditatie, dan valt op dat de betekenissen van deze woorden iets met elkaar gemeen hebben, namelijk: in verbinding willen komen met. Waarmee we in verbinding komen wordt niet genoemd, maar meestal heeft dit betrekking op een religieus of spiritueel doel. Veelal heeft het betrekking op het meest essentiële in het leven of op het goddelijke, waarover wij in gewone taal maar moeilijk kunnen spreken.
Meditatie als techniek
In de meditatie willen we verbinding maken met dat wat zo belangrijk voor ons is, wat wij veelal niet onder woorden kunnen brengen en waarmee wij in het gewone dagelijkse leven zo moeilijk verbinding kunnen krijgen. Veel methoden beginnen met het leren om contact te maken met de aarde. Door dit subtiele voelen ‘opent men zich als het ware voor zijn omgeving en ontdekt men dat men niet een geïsoleerd bestaan leidt, maar verbonden is met de gehele schepping. De verbondenheid kan men verder verfijnen door te leren te ‘rusten’, door stabiel te leren zitten. Vervolgens leert men te ‘luisteren voorbij alle geluiden’ en maakt men verbinding met de stilte die achter alle geluiden aanwezig is. Men ontdekt de stilte zowel diep in zichzelf als in de wereld voorbij alle geluiden. Vervolgens wordt men de stroom van gedachten en gevoelens gewaar en leert men deze voorbij te laten gaan, zoals water stroomt in een rivier. Ook het toezien op de ademhaling helpt mee om de innerlijke stilte en vrede verder te verfijnen. Zo komt men in een harmonieuze geestestoestand die geschikt is om, door middel van de meditatie, contact te maken met de diepere lagen in onze geest en uiteindelijk met de meest subtiele aspecten van het object van onze meditatie. Om diep door te kunnen dringen maken bepaalde vormen van meditatie gebruik van mantras (woorden of zinnen die een diepe spirituele betekenis hebben), terwijl andere vormen een visuele vorm van het object van hun meditatie gebruiken om de geest op te concentreren, terwijl weer andere vormen de stroom van gedachten of de adem als ‘object’ gebruiken.
Meditatie is er op vele niveaus. De basis van iedere vorm van meditatie is gelegen in de innerlijke houding van de mens. Iedere handeling kan tot meditatie gemaakt worden en dit impliceert dat meditatie niet beperkt is tot een techniek waarbij men met gesloten ogen zit terwijl men een mantra of andere ‘heilige zin’ herhaalt. Het geheim zit in de innerlijke houding die een handeling tot meditatie maakt.
Meditatie als levensweg
Meditatie impliceert, zoals gezegd, ‘in verbinding willen komen’. Het betreft een houding die voorbij de fenomenen en zintuiglijk waarneembare objecten gaat om werkelijk met de essentie die achter de fenomenen ligt in contact te treden. Het is een houding van niet blijven steken in dat wat wij in eerste instantie zien, maar proberen verder te kijken dan onze neus lang is. De dingen tonen zich op een bepaalde manier, maar meestal zit er een verhaal achter, of een reden waarom het is zoals het is. Een meditatieve levenshouding wil verbinding maken met dat wat achter de vormen ligt en probeert stap voor stap verder te komen om zo werkelijk contact te maken met de bron of essentie der dingen. Op deze manier is lopen meditatief en ook zitten, spreken en iedere vorm van handeling omdat het allemaal hulpmiddelen zijn om werkelijk verbinding te maken. Deze verbinding gaat zo ver dat men probeert verbinding te maken met onze eigen essentie, ons Zelf, en te ontdekken dat deze essentie ook de essentie van de ander is. Op die manier zoeken we naar de eenheid temidden van de wereld der verscheidenheid in plaats van dat we de verschillen tussen mensen, dingen en situaties proberen te benadrukken.
Een meditatieve levenshouding streeft naar eenheid, vrede en zoekt naar begrip en onderlinge verbinding. Het behoeft geen betoog dat onze huidige samenleving hieraan gebrek heeft. Wij zijn veelal verloren in een wereld van verscheidenheid die ons dagelijks wordt voorgehouden, maar aan de andere kant zijn er altijd mensen op zoek naar dat wat ons verenigt en verbindt en waarin wij allen gelijk zijn. Om een meditatieve levensweg te kunnen bewandelen, worden een aantal belangrijke aanwijzingen gegeven. Als we ons het begrip ‘liefde tot waarheid’ eigen zouden kunnen maken, is dit een krachtig hulpmiddel. Ook geweldloosheid en mededogen zijn belangrijk om te overwegen en hetzelfde geldt voor vrijgevigheid. In diverse tradities zijn verschillende aanwijzingen gegeven, maar alle hebben gemeen de mens te willen helpen dieper door te dringen en niet te blijven steken bij de uiterlijke façade der fenomenen. Op die manier komt men stap voor stap verder en kan men verbinding krijgen met de essentie van het eigen Zelf. Deze essentie is de grote drijfveer van waaruit een ieder zou moeten handelen. Als we daar een beter inzicht in zouden krijgen, zouden we elkaar veel beter kunnen begrijpen en dit zal zeker meehelpen om conflicten het hoofd te bieden. De techniek van meditatie is een hulpmiddel om ons te doen herinneren en om vervolgens dat wat we ons herinnerd hebben in praktijk te brengen. Meditatie hoort dan ook thuis in de praktijk van alledag en niet uitsluitend in de stilte van een retraitecentrum, of in de wouden van een ver weg gelegen land. Meditatie behoort plaats te vinden in het gewone leven, thuis, op het werk en in onze omgang met familie en vrienden. Het behoort geheel geïntegreerd te zijn in de sociale context van ieder mens. Meditatie is dus niet alleen belangrijk voor ons eigen welzijn, maar draagt ook bij aan sociale stabiliteit en harmonie in de samenleving.
Mehdi Jiwa
Uit: OHM Vani
Mehdi Jiwa is verbonden aan de Stichting Filosofie en Meditatie