Bij ‘spiritueel moet ik vaak aan Sonny denken, een Marron, ressortcoördinator van de Pater Ahlbrinckstichting in Marowijne. We ontmoeten elkaar soms na lange tijd, maar bij elk onderwerp dat dan ter sprake komt, laat hij een dimensie zien, waarmee hij achter de materiële kant van ons leven lijkt te kijken, achter de buitenkant of de zichtbare werkelijkheid zoals wij die in ons dagelijks leven beleven en beschrijven. En ik denk dat dat een praktische definitie van ‘spiritualiteit is: de beleving van de werkelijkheid achter de zichtbare werkelijkheid, volgens Van Dale, de geestelijke werkelijkheid, of volgens Koenen: de wijze waarop wij ons geloof beleven. Hij had het laatst over ontwikkelingswerkers.
‘Zij komen met hun fondsen volgens hun zeggen ontwikkeling brengen. Steeds is er het idee dat de een de ander komt vertellen wat die moet doen, en dat dat het beste voor hem is. Maar die ene komt in feite gewoon doorgeven wat hijzelf doet en zoals hij het doet, en houdt het de ander voor als wenselijk alternatief. Hij zal de kosten ervan dragen. Er is daarbij geen sprake van een ontmoeting tussen beiden. De een komt iets brengen, waarvan hij verwacht dat de ander het overneemt. Die ontmoeting is niet bedoeld om elkaar beter te leren kennen, of om elkaar te helpen met de problemen waarmee men zit.
Want daar zou het in onze contacten eigenlijk steeds om moeten gaan. Als ik je wil helpen, moet ik je eerst leren kennen, en goed ook. Dan is een ontmoeting altijd een verrijking. Dan is elke ontmoeting eigenlijk een bron van vernieuwing. En zo ervaar ik menig contact, benadrukt Sonny opgewekt: ‘Ik kom er altijd veranderd van terug. Ik heb je niets willen opdringen, ik ben ook niet iets van je komen wegnemen. Ik heb gewoon belangstelling voor je getoond. En dan is de kans groot dat onze ontmoeting tot iets nieuws leidt. Geen nabootsing, maar een nieuwe gedachte, waarmee wij elkaar verrijkt hebben. Wat een andere wereld zou dat opleveren.
Sonny komt nog even terug op de ‘ontwikkelingswerker: ‘Hij brengt ons de ideologie van de vrije markt, waar alles te koop is. Waar vroeger geen geld verdiend werd, is er nu in overvloed. Dank zij de ontwikkeling. Maar heb je verder gekeken, naar wat de resultaten van deze ontwikkeling zijn: uitgeputte visvoorraden voor onze kust; door kwik vervuilde delen van het binnenland; kraters van uitgemijnde gebieden, waar eerst bauxiet of goud in de grond zat; bedreigde kustweringen, beroofd namelijk van de natuurlijke bescherming van mangrove- en parwa-bossen. Spiritualiteit is volgens de Upanishads de weg om het geluk te bereiken: anandamaya, het meest innerlijke van de mens, de oergrond die hij deelt met alles wat bestaat. Die oergrond, de situatie van innerlijke vrede en geluk, wordt in het bewustzijn van het individu afgedekt door verschillende kosha of lichamen: annamaya, het stoffelijk lichaam; pránamaya, het vitale of emotionele lichaam; manomaya, het mentale lichaam en vijnanamaya, het ideeënlichaam.
Elk van deze lichamen heeft de middelen om anandamaya te bereiken, maar elk van deze middelen kan tegelijkertijd een sta in de weg zijn juist daartoe. En dat zien we in de praktijk helaas maar al te vaak. Men koppelt spiritualiteit aan een eetgewoonte: annamaya bijvoorbeeld een vegetarische levenswijze, of aan yoga-oefeningen (pránamaya), of aan meditatie, e.d. Het middel is doel geworden, maar men mag dan niet meer spreken van spiritualiteit, want de innerlijke vrede of de vrede in de gemeenschap (vajnanamaya) is geen doel meer. Men heeft zich vergaloppeerd aan een nieuwe vorm van geconditioneerd leven.
De Surinaamse mens hongert naar spiritualiteit. Lezingen over een spiritueel onderwerp krijgen altijd een groot gehoor. Bewegingen als Art of Living, Brahma Kumaris, Sai Baba, Focolare en bewegingen nog zonder naam maar onderdeel van religieuze organisaties, trekken veel mensen. Omdat de boodschap begrepen wordt; men leeft ervan en ernaar. Suriname wordt gekenmerkt door een grondhouding bij zijn bevolking van respect voor elkaar: we accepteren elkaar en beoordelen iedereen, ongeacht geloof, cultuur of achtergrond naar rechtvaardigheid, openheid en eerlijkheid. Niet in de eerste plaats naar geloof of huidskleur.
Natuurlijk zijn er dagelijks uitzonderingen. Noem ze maar op. Maar sommige mensen nemen de moeite niet eens om ze op te sommen, omdat de andere kant een diepere werkelijkheid vertegenwoordigt. Daarom hebben we een goede naam in binnen- en buitenland: van het volk dat ondanks alle religieuze en culturele verschillen in harmonie met zichzelf leeft, waar, ten opzichte van de regio bijvoorbeeld, de criminaliteitscijfers het laagste zijn. Maar die grondhouding is uiterst kwetsbaar. En wordt steeds weer gecoupt: in 1980 bijvoorbeeld, waar het volk eerst achter stond, 1987 toen de militairen massaal naar de kazernes werden terugverwezen. En de ‘ontwikkelingswerkers, waaronder ook ‘spirituele leiders, die vanuit India, Pakistan, Nederland of Amerika een exoterisch recept brengen, zonder voeding van anandamaya. Het wordt snel doorzien.
Een prachtig voorbeeld van de harmonie en eenheid onder de bevolking van Suriname is het huidig project bij een RGD-poli (Regionale Gezondheids Dienst van het ministerie van Volksgezondheid). De arts ervan maakte contact met de IRIS, de Interreligieuze Raad in Suriname, en stelde dat tweederde van haar patiënten niet ziek is! Voor die mensen is zij niet opgeleid, mensen met sociale en geestelijke problemen, waarvan de spanning zich lichamelijk uit. Hindoes, moslims, christenen en anderen houden nu ook bij toerbeurt spreekuur op de poli, waarbij godsdienst geen onderscheidings- maar een verbindingsteken is, en waar genezing bevorderd wordt door respect, gebed en meditatie.
Het is opvallend dat regeringsvertegenwoordigers van Nederland bij hun bezoek aan Suriname vaak ook overleg hebben met de IRIS, met de vraag: hoe bewaren jullie de eenheid en harmonie in dit land? Er is geen eenvoudig antwoord op, maar wel een gevoelen, dat er in de grond een beleving van gezamenlijkheid en eenheid is onder alle verdeeldheid. Een kwaliteit waarvan velen beweren dat Surinamers die meer bewust moeten uitdragen, dat dat hun bijdrage aan de wereldgemeenschap zou kunnen zijn. Een spiritueel geheim.
Geschreven door: Nico Waagmeester