Druk, druk, zo veel te doen, dit nog doen, dat nog doen. Door alle drukte hebben we soms het gevoel dat ons hoofd overloopt. Wie herkent het niet? Steeds meer mensen gebruiken meditatie om iets aan die stressgevoelens te doen en wat meer rust en ontspanning te ervaren in hun leven.
Wat is meditatie? Er wordt wel eens gedacht dat meditatie ‘niets meer denken, totale leegte in je gedachten is. Dit is voor velen van ons moeilijk te ervaren, en wellicht ook moeilijk om iets bij voor te stellen. Simpel gezegd kun je meditatie zien als een manier om je gedachten tot rust te brengen; het kalmeert en ontspant de geest. Er zijn veel verschillende technieken om te mediteren, en dit tot rust brengen van de gedachten staat centraal bij vrijwel alle technieken. Meditatie wordt binnen de Indiase yoga traditie al eeuwen beoefend. De yoga traditie is een systeem van mentale, fysieke en spirituele oefeningen, waarbinnen meditatie één van de aspecten is. Mensen mediteren vanwege spirituele verdieping, vanwege ontspanning, en ook vanwege de gunstige effecten op de gezondheid. Veel beoefenaars van meditatie zeggen dat sinds ze mediteren, ze zich beter voelen minder last van stress hebben, zich beter op hun plek voelen in het leven, maar ook dat ze minder vatbaar zijn voor verkoudheid, hoofdpijn, gevoelens van onrust, etcetera.
In de laatste 50 jaar is er steeds meer wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van meditatie van de grond gekomen. In deze onderzoeken wordt bekeken of de positieve effecten van meditatie die beoefenaars ervaren, ook objectief vast te stellen zijn. Veel van de eerste onderzoeken richtten zich op de effecten van transcendente meditatie, maar ook andere vormen van meditatie zijn onderzocht, zoals sahaja meditatie, zen meditatie en vipassana meditatie. Uit deze onderzoeken kwam naar voren dat meditatie een effect lijkt te hebben op een verscheidenheid van aandoeningen. Meditatie zou onder andere helpen bij een hoge bloeddruk, hartproblemen, migraine, astma, stemmingsaandoeningen zoals depressie en angststoornissen, en aandachtsproblemen. Onderzoeken naar de fysiologische achtergrond van de effecten naar meditatie lijken er op te wijzen dat meditatie de lichamelijke effecten van stress vermindert en dat het specifieke gebieden in de hersenen beïnvloedt die betrokken zijn bij emoties en aandacht.
Bewustwording van alles
Een moeilijkheid bij onderzoek naar meditatie is de aanwezigheid van controle groepen en controle condities. Helaas ontbraken deze vaak bij de eerste onderzoeken. Veel van deze onderzoeken zijn gedaan bij mensen die al lang mediteerden of die zichzelf hadden aangemeld voor het onderzoek. Deze mensen hebben dus zelf gekozen om meditatie te beoefenen en het zou kunnen zijn dat zij gevoeliger zijn voor de effecten, dan mensen die zich niet aangetrokken voelen om te mediteren. Daarnaast zijn de effecten van meditatie vaak niet los te zien van andere effecten. Door meditatie word je meer bewust van je omgeving en van je eigen gedrag en gedachten. Hierdoor veranderen mensen vaak hun levensstijl. Ze gaan bijvoorbeeld minder alcohol drinken, minder roken, of gaan vegetarisch eten. Deze veranderingen hebben natuurlijk een grote invloed op het lichaam en op hoe we ons voelen. Meditatie beoefenen heeft op die manier een indirect effect op de gezondheid, en wetenschappelijk gezien is het een interessante vraag of deze effecten even groot zijn als mensen hun levensstijl veranderen zonder dat er aan meditatie wordt gedaan.
De laatste tien jaar wordt er ook veel onderzoek gedaan naar ‘mindfulness. Mindfulness meditatie is een onderdeel van mindfulness trainingen die in de jaren 70 door prof. dr. Jon Kabat-Zinn ontwikkeld werden. Mindfulness training is een training van de aandacht. Door bewust waar te nemen ‘wat is, in plaats van daar ogenblikkelijk oordelen en verdere gedachten bij te hebben, kun je meer rust ervaren. Dit kun je beoefenen tijdens een zittende meditatie, maar kun je ook gedurende de dag tijdens al je dagelijkse handelingen beoefenen. Het gaat om een bewustwording van alles, dus ook van je eigen acties. Jon Kabat-Zinn is een van de pioniers die geprobeerd heeft mindfulness een plek binnen de reguliere geneeskunde te geven. Mindfulness wordt bijvoorbeeld ingezet om mensen te leren omgaan met stress, angst, pijn en ziekte. Wetenschappelijke studies naar de effecten van meditatie laten zien dat mindfulness inderdaad een rol kan spelen bij het herstel van diverse aandoeningen. Daarnaast zijn er ook onderzoeken gedaan naar het effect bij gezonde mensen. Daarbij is gebleken dat mindfulness de aanwezigheid van stressvolle en angstige gevoelens vermindert, dat het piekeren, tegengaat en dat het positieve emoties bevordert. Over het algemeen wijst onderzoek naar meditatie en mindfulness op veelbelovende effecten, maar meer onderzoek is nodig om te kijken hoe deze effecten precies tot stand komen en hoe effectief verschillende vormen van meditatie zijn bij gezonde mensen maar ook bij patiëntengroepen.
Liselotte Gootjes
Liselotte Gootjes werkt als universitair docent en onderzoeker aan het Instituut voor Psychologie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Daarnaast is ze docent bij Stichting Art of Living die ademhalings-, yoga- en meditatiecursussen verzorgt; www.aofl.nl.