Deze theorie van een goddelijke taal die in de loop der tijd onzuiver wordt, vindt men al in het werk van Bhartrihari, de Inidase grammaticus en taalfilosoof (5e eeuw na Chr.). Bhartrihari is echter ook bekend met een andere theorie die in zijn tijd aanhangers kende: Sanskriet zou niet de oorsprong zijn van het meer volkse Prakrit, maar andersom. Doordat mensen de taal kunstmatig gingen reguleren ontstond er naast de normale omgangstaal een ‘gepolijste’ variant, het Sanskriet. Als we vanuit Bhartrihari
verder teruggaan in de tijd, komen we uiteindelijk bij de Agveda. Gemeten naar maatstaven van het klassieke Sanskriet is de taal hier inderdaad als minder gereguleerd te beschouwen. In sommige opzichten staat het Vedisch dichter bij het latere ‘volkse’ Prakrit dan bij het latere Sanskriet. Zowel in de periode van de Rigveda als daarna waren dialecten en twee, -of meertaligheid van groot belang. In een oude tekst vinden we het verhaal van twee wijzen die “yarvana tarvana” zeiden in plaats van het correcte “yad va nah, tad va nah” (dit betekent: “wat we hebben, dat hebben we”). Deze “volkse” uitspraak werd deze wijzen echter niet kwalijk genomen, aangezien ze tijdens de Vedische rituelen wel correct Sanskriet spraken. In de tijd dat het gebruik van Sanskriet zich niet alleen over het hele Indiase subcontinent uitbreidde
maar ook over grote delen van het huidige Indonesië, Cambodja en Vietnam (in de periode van ongeveer 300 tot 1300 na Chr.), werd vrijwel overal het Sanskriet gereserveerd voor officiële gelegenheden (bijvoorbeeld in koninklijke inscripties), terwijl meer praktische zaken in een taal die
dichter bij het volk stond besproken werden (bijvoorbeeld Tamil in Zuid-India.)
Gaan we door naar modernere tijden, dan zien we dat het Sanskriet de laatste twee eeuwen stormachtige ontwikkelingen doormaakt in India. In de Britse tijd werd het klassieke Sanskriet een belangrijk vak op scholen en universiteiten; na de onafhankelijkheid ging de positie van dit ‘nutteloze’
vak sterk achteruit. Recentelijk zijn er bewegingen gekomen die Sanskriet willen populariseren als spreektaal en zelfs als algemene nationale taal. Dit laatste is het Sanskriet vroeger echter nooit geweest.
Meer informatie over dit onderwerp vindt u in het vorig jaar verschenen boek Ideology and Status of Sanskrit: Contributions to the History of Sanskrit Language, edited by Jan E.M. Houben, Leiden: E.J. Brill, 1996.