Een van de boeiendste boeken over filosofie en religie die ik de afgelopen jaren heb gelezen is het boek ‘De Grote Transformatie’ van Karen Armstrong. Het is geen boek die je in een achternamiddag even uitleest. Maar als je er voor gaat zitten dan krijg je een geweldig inzicht in de geschiedenis van het denken. Wat ik zo fascinerend vond is het inzicht dat nieuwe ideeën nooit op een plaats ontstaan, maar altijd op meerdere plekken tegelijk. Zo hebben westerlingen wel eens de neiging om te beweren dat liefde en mededogen uitvindingen zijn van de westerse cultuur.
Het is waar. Deze begrippen zijn ook in de wereld van de Grieken en de Romeinen aan het licht gekomen. Maar dan moet je er eerlijkheidshalve bij zeggen dat tegelijkertijd in China, en zeker ook in het oude India werd gesproken over deze thema’s. Dat is wat de filosoof Jan Bor ook beweert. Het denken over deze thema’s is op zijn minst mede terug te voeren op het denken in India en China. Wie deze twee culturen overslaat als bronnen van liefde, mededogen (compassie) en menselijkheid doet op zijn minst aan geschiedvervalsing.
Karen Armstrong heeft het in haar boek over de wijzen van de Spiltijd. En met die wijzen bedoelt ze al die denkers, van de filosofen in Griekenland, de profeten in Israël en de yogi’s in India die een boodschap hadden van compassie. Compassie was in oude tijden het sleutelwoord. Compassie kun je vertalen met mededogen. Dat ook. Maar mededogen kan een te passief begrip zijn. Ik kan vanuit mijn luie stoel achter de tv best wel meelij hebben met kinderen in derdewereldlanden of met dieren die mishandeld worden. Maar dat is geen compassie. Compassie is een levenshouding die dagelijkse training vraagt.
Ik heb dat geleerd van Mahatma Gandhi. Hij sprak over ahimsa. Ahimsa betekent geweldloosheid. Maar dat is ook geen passief begrip. Ik heb gisteren niemand geslagen, ik heb vorige week niemand vermoord. Vorig jaar ook niet. Maar dat wordt niet verstaan onder geweldloosheid. Gandhi had het over een actieve geweldloosheid. Je gebruikt niet alleen geen geweld tegen mensen en dieren omdat je vandaag geen tijd had om te meppen. Je bent geweldloos vanuit een principiële houding van respect ten opzichte van mensen, planten en dieren, ten opzichte van de planeet die we Moedertje Aarde noemen. Dat is ahimsa.
En wie daarbij denkt dat je geweldloos moet zijn omdat het goed is voor je status, of je karma, begrijpt nog niet waar het om gaat. In het begrip ahimsa zit een respectvolle houding die belangeloos is. Respect voor de ander, het andere, de anderen getuigt van belangeloosheid. Krishna vertelt tegen Arjuna dat hij niet gericht mag zijn op het resultaat van zijn handelingen. Je bent niet vegetarisch omdat je zo’n geweldige man of vrouw bent. En je bent geen geweldige man of vrouw omdat je vegetarisch bent. Je bent vegetarisch uit respect voor levende wezens. Zo ben je geen hindoe als je alles gelooft wat er in de traditie gezegd wordt. Je bent hindoe als je leeft vanuit die levenshouding van respect voor alles wat leeft. Eerbied voor het leven. Mahatma Gandhi ten voeten uit.