.jpg)
Geweldloosheid wordt vaak gezien en werd bekend als alternatieve methode van conflictoplossing. Maar zij is heel wat meer dan dat. Je kunt zelfs spreken van een wereldbeeld, met een eigen spiritualiteit of manier van leven. Kortom een (spirituele) levenshouding, met als pretentie doelen te bereiken zonder fysieke, psychische en materiele schade toe te brengen. Niet kwetsen dus. Dat is nogal wat. Hoe vaak verwonden of doden we niet psychisch. Zoals anderen ‘katten, aftroeven, bevoogden, negeren, miskennen, vernederen en sociaal uitsluiten of zelfs openlijk treiteren, pesten en zwartmaken.
Allemaal vormen van psychisch geweld. Het is van belang deze en andere schaduwzijden onder ogen te zien. Carl Jung zei hierover: ‘Wie naar buiten kijkt droomt, wie naar binnen kijkt wordt zich bewust. Men wordt niet verlicht door zich allerlei beelden van licht voor te stellen, maar door zich bewust te worden van de eigen duisternis.
Het hebben van eigenwaarde is van belang, maar voor het helen is bewustwording over onze schaduwzijden niettemin essentieel. Dit omdat arrogantie het laatste is dat bij mensen past. Maar vooral omdat verdringing van het geweld in ons leidt tot projectie op de ander. Erkenning van dat geweld in ons werkt al helend.
Sterke punten van geweldloosheid zijn, dat 1) deze geen symptoombestrijding is, maar boven het geweld uitstijgt, 2) dat met open vizier wordt gestreden, dat je 3) het goede niet kunt afdwingen met geweld, dat 4) geen lijden wordt toegebracht, maar er in principe de bereidheid is dat op zich te nemen, dat 5) geweldloosheid zich richt op het beste in de ander en dat 6) mede daarom haat en het woord ‘vijand taboe is, dat 7) in de geweldloze strijd het middel minstens zo belangrijk is als het doel, dit om niet in de spiraal van geweld te blijven hangen en dat 8) voor de verstandhouding met de tegenspeler een onderscheid wordt gemaakt tussen hem als persoon en de kwestie.
Maar kunnen mensen dit alles wel opbrengen zonder innerlijke vrede bij zichzelf? Kunnen we wel in vrede leven met een ander, laat staan vrede bij hem brengen, als we niet in staat zijn in vrede te leven met onszelf? Is aan onszelf werken niet hard nodig, voordat we een Gandhi kunnen nazeggen: ‘Ik heb van vijanden vrienden gemaakt. Mijn grootste succes was dat de Britten India verlieten als vrienden.
Ik denk dat dit ook geldt voor het beleid van vergeving en verzoening van Nelson Mandela en Desmond Tutu. Een geweldloze strategie zou ook kunnen zijn half wankelende dictators als Mugabe een vrijwillig ballingschap aan te bieden met dan tevens amnestieverlening om een verdergaand lijden in het land te voorkomen. Maar vergt dit niet veel zelfoverwinning bij ons? We willen immers diep in ons hart vaak de genoegdoening van wraak.
De spirituele giganten Gandhi, Mandela en Tutu waren en zijn zich sterk bewust van de innerlijke component bij geweldloosheid. Bijvoorbeeld van angst als dodelijke factor, volgens de eerste zelfs de oorzaak van geweld. Angst die ons kleinmaakt of ons in zelfafwijzing laat belanden en dat terwijl ook voor het leven in het algemeen juist zelfvertrouwen en spirituele kracht zo belangrijk is. De Soefi-mysticus Inyat Khan zei kernachtig: ‘Vechten met de ander geeft oorlog en worstelen met zichzelf geeft vrede. Om anderen te transformeren, moet je eerst jezelf transformeren, wist ook Gandhi.
‘Geweldloosheid is zachtmoedig, het kwetst nooit, het is als het goed is niet een gevolg van boosheid of kwaadaardigheid, het is nooit bedillerig, nooit ongeduldig, nooit schreeuwerig en lijnrecht tegenover dwang, vond hij, er aan toevoegend: ‘en ik zal niet wachten tot het hele volk zich daartoe heeft veranderd, maar zonder omwegen een begin bij mezelf maken. Zelf voorleven dus. Is vredeswerk ook niet gedoemd te falen, als we niet in de gaten hebben, dat een ‘conflict dat ik buiten mezelf tegenkom een uitdrukking is van een conflict in mezelf ‘ , omdat de wereld in ons zit, kortom een uitdrukking is van wat er in ons omgaat? Dat dus het zich inzetten voor vrede in de wereld alleen werkt, als ik systematisch werk maak van de weggemoffelde conflicten in mijzelf en ook, zoals Christus ons al voorhield, minder ‘oordeel en veroordeel. Kortom, zijn we niet bezig onze omgeving te veranderen om zo ons eigen probleem op te lossen? Ook in het groot, denken we maar aan Uruzgan, alle retoriek ten spijt?
Stef Bos zei in een tv-programma op oudjaar 2006 treffend: ‘Aanvaard toch eerst vooral jezelf. Zonder dat is er geen vrede, want dan wil je met de ander in wezen jezelf vermoorden. En Marco Bosato in datzelfde programma: ‘Als je de vrede bij de ander neerlegt, komt er geen vrede. Beiden ontmaskerden in die twee korte zinnen ons projecteren op anderen, wat samenhangt met oertraumas, onbewuste schuld, angst en ons nog niet geheeld zijn. En toch willen we naar een ‘wereld voorbij de angst, een wereld van bruggenbouwers. Mijn antwoord is daarom: 1) We zijn niet schuldig, dat hebben we onszelf aangepraat of ons laten aanpraten. 2) We hebben angst, omdat we ons te afhankelijk van de mensen hebben gemaakt of ons verkeerd vereenzelvigen, zoals met onze status of zelfoordeel, te veel in onze ‘kop en/of in een basisgevoel van afgescheidenheid zitten in plaats van in eenheidsbewustzijn. Dus dat er achter alles een essentiele innerlijke ‘goddelijke eenheid zit, ook omdat wij, of we dat nu beseffen of niet, geestelijke wezens en kosmos zijn.
Geweldloosheid is een beleving van dat eenheidsbewustzijn, leven in verbondenheid, leven vanuit je hart, waardoor we het niet in ons hoofd halen een ander te doden. Hebben we ons niet al eeuwen bang laten maken voor elkaar door een basisgevoel van afgescheidenheid, tekort en eenzaamheid? Gandhi had zijn successen, omdat hij geheel opereerde vanuit eenheidsbewustzijn, wat ook betekende veel stilte inlassen, weet hebben van de wetten van het universum en luisteren naar je innerlijke stem.
Vandaag zien we in, dat zon spiritualiteit een enorme kracht is en leidt tot vrijheid, authenticiteit en individualiteit. Gandhi was hierin een voorloper. ‘Als een mens spiritueel ontwaakt, wordt daarmee de aarde een beetje opgetild, zei hij. Hij richtte zich sterk op het individu en zijn innerlijk kracht en had het ook vaak net als Christus over het mogelijk maken van het onmogelijke. Vanuit eenheidsbewustzijn ben je niet bang voor mensen met wie je in wezen verbonden bent via onze ‘ware ik, zei hij.
Overal in ons land zijn er nu kringen rond het boek Geweldloze Communicatie van Marshall Rosenberg, die het onderscheid maakt tussen wolven- en giraffentaal. Het ligt vaak heel subtiel, maar als je zegt: ‘Dat heb je mooi verpest of als je zegt ‘Ik schrik van het resultaat, ik had dat anders voor ogen, dan is er toch verschil. Wolventaal is hoe dan ook doorspekt met oordelen, kleineringen en verwijten, terwijl giraffentaal de taal is van het hart, van mededogen en de vredelievendheid. Gandhi liet ook steeds zien, dat wolventaal en neerkijken op anderen vijandschap geeft, dat je door kleineren jezelf kleineert. Iets dat momenteel maar al te vaak wordt vergeten in het islamdebat.
Behoeven we niet allen transformatie? Aan vrede in mezelf werken is niet, kun je zeggen, omdat ik vrede nodig heb, maar omdat vrede nodig is. En omdat ik het ook anderen gun. Maar dan moet ik het eerst mijzelf geven. Ik realiseer blijheid en vrede in mezelf en daarna deel ik die.
Innerlijke kracht (zielekracht volgens Gandhi), is een enorme kracht, misschien wel de grootste die er is. Ik spreek dan ook liever van geweldloze kracht , via welke je leeft vanuit een hoger ideaal en niet gericht bent op eenzaamheid, angst, rivaliteit, wrok, iemand gebruiken, op tekort en eigen belang, maar op gelijkwaardigheid, verbinding, mededogen, vrijheid, geven en denken in overvloed. Luther King, ook een spirituele gigant, formuleerde deze kracht als volgt: ‘De zwakte van geweld is dat het een neergaande spiraal is en juist datgene opwekt wat je wilt vernietigen. Met geweld kun je de hater doden, maar niet de haat. Met geweldloosheid hebben we echter een kracht die groter is dan een kernbom. Want een bom kan alleen vernietigen, maar geweldloosheid kan harten veranderen.
Dr Hans Feddema is antropoloog, publicist en actief in de Linker Wang.