.jpg)
In het vergrijzend Nederland van vandaag komen ook Hindoestaanse ouderen in verpleeg- en zorgcentra terecht. Uit onderzoek blijkt dat bij veel langdurig zieke ouderen met aanhoudende pijn het leven wordt beëindigd door middel van terminale sedatie.
Deze niet-natuurlijke wijze van sterven is in tegenstelling tot euthanasie nog maar weinig bekend. Voor de uitvoerende arts geldt nog geen meldingsplicht, terwijl bij euthanasie dit wel het geval is. Hindoes die met deze sterfmethode worden geconfronteerd weten er niet goed raad mee. Confrontatie met deze sterfmethode kan hen voor ernstige religieuze en ethische dilemmas plaatsen. Want vroegtijdig beëindigen van het leven vertraagt de weg naar de Eeuwige Verlossing.
De term sedatie komt van het Latijnse woord sedativum dat kalmering of pijnstillen betekent. Terminaal betekent eind, beëindigen of eindigend. In de geneeskunde wordt terminale sedatie (TS) gedefinieerd als het bespoedigen van de dood met pijnstillers. Patiënten die langdurig ziek zijn, hevige pijn hebben, en geen zicht hebben op herstel worden kunstmatig in een diepe slaap gebracht.
Daarbij worden voeding en medicatie gestopt tot de dood daarop volgt. Op deze wijze wordt de dood bespoedigd. Het Rotterdams Dagblad van 3 augustus 2004 meldt dat jaarlijks bij ongeveer tien procent van de sterfgevallen sprake is van TS. Dat is ruim 14.000 mensen per jaar. Gebleken is dat tweeënvijftig procent van de artsen wel eens een patiënt op deze manier heeft laten ‘inslapen’. Het is niet bekend in hoeverre dat in overleg met de nabestaanden is gebeurd. Bij euthanasie is toestemming van de patiënt vereist.
De scheidslijn tussen euthanasie en terminale sedatie is niet altijd duidelijk. Het vormt de laatste jaren onderwerp van debat onder medici, juristen en in de politiek. Euthanasie is een actieve, snelle manier van levensbeëindiging en mag alleen op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt worden uitgevoerd. Zo’n verzoek is bij terminale sedatie niet nodig. Zoals eerder gesteld wordt de zieke in slaap gebracht en gehouden, krijgt niets meer toegediend en ‘versterft’ door gebrek aan voeding.
Hoewel de TS geen euthanasie is, gaat de arts hier toch actief te werk door het stopzetten van voeding en medicatie, en het toedienen van slaappillen.
Er zijn twee argumenten om deze versterfmethode strafrechtelijk te toetsen. In de eerste plaats wordt het sterven van een persoon die langdurig ziek is en hevig pijn lijdt met een dosis slaapmiddelen bespoedigd. Dit is een bewuste ingreep tot de dood. Dit strookt niet met de medische beroepseed van de behandelaar. In de tweede plaats wordt de patiënt voedsel en geneesmiddelen onthouden teneinde via deze uithongeringsmethode het einde van een leven te bespoedigen. Kortom, in beide opzichten handelt de arts doelbewust om de dood te bespoedigen. Dit is een medische ingreep zonder een wettelijke basis en zou daarom strafbaar kunnen zijn.
Het argument van de arts om de TS uit te voeren, lijkt op het eerste gezicht pragmatisch en barmhartig. Zeker als met deze sterfmethode een einde komt aan de uitzichtloze situatie van patiënt en de nabestaanden. Onderzocht is dat bij zevenenveertig procent van de TS-gevallen het beëindigen van hevige pijn als één van de argumenten werd aangevoerd. Ruim de helft van de ziektegevallen had kanker. En hiervan was bijna tachtig procent ouder dan 65 jaar. Je zou kunnen zeggen dat de barmhartigheid hier wel op zijn plaats is geweest. Niet alleen de patiënt is uit het eindeloze lijden verlost, ook de familie en andere nabestaanden kunnen weer de draad van het leven oppakken. Het pragmatisme zou voor de TS kunnen pleiten. Maar de barmhartigheid wordt in het kader van de hindoedharma moeilijk verdedigbaar.
Van heel dichtbij heb ik een geval van terminale sedatie meegemaakt in een hindoefamilie. Door de TS werd een eind gemaakt aan de lange lijdensweg van een tachtig jaar oude vrouw die heel lang met hevige pijn bedlegerig was. Maar het leek erop dat ze nog wilde leven. Soms lachte ze, zong met een geluidsbandje mee en klapte daarbij in haar handen. Ze toonde ook blijdschap en plezier naast de vele momenten van verdriet en pijn. Ze kon ook bijna al haar bezoekers herkennen. Haar geheugen was zelfs zo dat ze enkele dagen voor haar dood zich heel goed wist te herinneren wat ze in haar prille kinderjaren had meegemaakt. Dit gaf hoop op langer leven. Maar helaas. Een paar dagen voor haar dood werd de familie gevraagd haar rouwkleding naar het verzorgingstehuis mee te nemen. Want, zo bleek, de TS was al ingezet.
Uiteindelijk overleed ze in haar slaap. Je zou zeggen, dat ze was verlost van een lange lijdensweg. Het hindoeïsme heeft een duidelijke opvatting over leven en dood. De TS of euthanasie past niet in de hindoeïstische levensbeschouwing. Heel basaal is de leer van karma. Door het karma wordt de cirkelgang van leven en dood in gang gehouden. Als het karma niet of niet voldoende in het ene leven is volbracht, zal de atma na de dood opnieuw één of meer levens moeten aanvaarden om te kunnen komen tot de moksha. Moksha is de Ware Verlossing waartoe de persoonlijke atma genoodzaakt is te reïncarneren. Atma is de spirituele substantie die geboorte en leven mogelijk maakt. De hindoe gelooft dat er maar liefst 840.000 soorten aardse levensvormen beschikbaar zijn, waarin de atma zich manifesteert op basis van het individuele karma. Het karma bevat een registratie van goede en slechte daden uit het huidige en vorige leven. Maar karma kan ook handelingen en daden van de voorouders representeren. Meer nog, het karma kan ook betrekking hebben op het leven van de nakomelingen.
Over karma, atma en moksha kan ik in deze bijdrage niet te veel uitweiden, maar relevant is dat karma ongehinderd zijn loop moet kunnen krijgen. Want anders moet de atma weer reïncarneren om het draaiboek van het onafgemaakte karma uit te spelen, teneinde de moksha te bereiken. Zoals geluk en welvaart door het karma worden ingegeven, zo zijn ook ziekte en pijn onmisbare manifestaties van het karma. Welnu, wie het leven eerder eindigt dan het geval zou zijn bij het natuurlijk verloop van het karma belemmert het evolutieproces op het pad van moksha of de Spirituele Verlossing.
Voor de hindoe betekent elke vorm van doding of zelfdoding een vertraging naar de moksha. Bij de terminale sedatie staat de betrokkene voor een ernstig dilemma: verlossing van ondraaglijk leed versus belemmering van de Eeuwige Verlossing.
Geschreven door Drs. S. Harinandan Singh