In Alkmaar zijn er in juli en augustus de zogenaamde Lindegrachtconcerten, een beetje afgekeken van de jaarlijkse Prinsengrachtconcerten in Amsterdam.
Hoewel die van Amsterdam een heel mooie belevenis is, geef ik toch de voorkeur aan het kleinschaliger Lindegrachtconcert in Alkmaar. De uitvoering vindt plaats op een pontom en de bezoekers zitten deels op de befaamde boot van café restauranrt Het Gulden Vlies waar ik vooral bij mooi weer graag op het terras vertoef. Wat dit openluchtconcert zo bijzonder maakt zijn al die honderden mensen langs de grachten die op medegebrachte kuipstoeltjes en koffie, wijn en hapjes, van de muziek genieten.
Ieder jaar is het weer een heel feeëriek gebeuren, vooral als de Oudhollandse lantaarns en de lichtjes in de bomen aangaan. En dan klinkt daar de stem van de uit Alkmaar afkomstige sopraan Hanneke de Wit die zingt van das himmlishe leben, uit de Vierde symfonie van Gustav Mahler:
Wir genießen die himmlischen Freuden
Drum tun wir das Irdische meiden,
Kein weltlich Getümmel
Hört man nicht im Himmel!
Lebt alles in sanftester Ruh’!
Wij genieten het hemelse blijde
en willen het aardse vermijden
Geen wereldlijk streven
in ’t hemelse leven!
Geen plaats voor onrustig gedoe!
Kippenvel! Ook bij het overige programma overigens. Doodstille mensen langs de gracht en op de bootjes…Laatst was er op Canadaplein in Alkmaar ook een concert op twee piano’s van de Bergense componist Simeon ten Holt. Fascinerende muziek die ik vaak draai. Ook hier doodse stilte. En vrijdag j.l. werd onder andere zijn Canto Ostinato op maar liefst vier piano’s uitgevoerd op het strand van Bergen aan Zee. Canto Ostinato (letterlijke betekenis: ‘koppig lief’) is een minimalistisch muziekstuk dat aanhoort als een ‘eeuwigdurende rotonde’ waarbij elk rondje niet exact hetzelfde is als een van de vorige. Muziek die levens van mensen veranderden.
Muziek die iets van het leven zelf vertegenwoordigt, misschien ook van de dood. Muziek die meteen het hart raakt, zoals dat tijdens deze concerten duidelijk zichtbaar was. Muziek ook die je op onvermoede lagen brengt en niet alleen de zintuigen streelt.
Zuivering
Ik wil dit toch even delen en niet enkel als muziekjournalist, maar ook als iemand die dagelijks geraakt wordt door muziek. Zag laatst een optreden met Leonard Cohen. Ook kippenvel, wat een uitstraling en charisma heeft deze zanger op leeftijd (1933).
Tja, muziek raakt mij diep in mijn ziel zoals tijdens dat Lindegrachtconcert. Zoals ook de muziek van de in 1910 overleden componist Henryk Mikołaj Górecki en diens Symfonia nr. 3 (Symfonie van treurliederen), voor sopraan en groot orkest, op. 36 – tekst: inclusief 15e-eeuwse klaagzang lamentatie. Het is in feite meditatiemuziek pur sang zoals die ook wel wordt gebruikt. Dat deze symfonie zo’n succes en vooral bij jongeren destijds zo aansloeg, heeft wellicht te maken met de veelal dreunende, monotone, discomuziek waarmee ze vaak geconfronteerd werden.
Arvo Pärt is eveneens een van de meest bekende en populaire componisten van nu. Hij schrijft zijn eerste composities in zijn studietijd. Aanvankelijk ontoegankelijk maar, halverwege de jaren ‘70 begint hij zeer toegankelijke muziek te maken die hij zelf tintinnabular noemt (Latijn: tintinnabuli, kleine bellen), muziek die klinkt als het geluid van bellen of klokken. Sinds zijn vertrek uit de Sovjet-Unie schrijft Pärt veel religieuze werken, vaak in opdracht van koren en kathedralen.
Sommigen vergelijken zijn composities met new age muziek, maar het luisteren naar zijn sobere muziek is een heel andere ervaring dan het eindeloze irritante gekabbel van die new age muziek, die je vaak tot vervelens toe hoort in praktijkruimtes van therapeuten. Mij werkt die muziek op m’n zenuwen!
Maar wat is dat nu, dat muziek mensen zo raakt? Hoe komt het al die ontspannen, blije gezichten tijdens die openluchtconcerten. Wat gebeurt er met mensen als ze naar muziek luisteren? Narada Kush (Kush Visser en geen onbekende in OHM-kring, beschrijft het heel treffend: ‘Vanuit de oerbron ontstaan trillingen en daarmee is de schepping in beweging gezet. Het subtiele gehoororgaan kan deze zeer verfijnde trillingen registreren en maakt gewag van de prachtige compositie die de schepping is. Het begint met de oerklank OM en dan volgen de trillingen waaruit OM is samengesteld. Het is een zeer gevarieerd palet van licht, kleuren en vibraties. In de Vedische muziek gaat het om het samenspel van klank, melodie en ritme in harmonie met de natuurlijke frequenties en vooral ook om het effect daarvan. Zoals we vaak zien in de context van de Vedische wijsheid gaat het er bij de Gandharvaveda muziek niet alleen om of we het al of niet mooi vinden, maar vooral ook om de effecten die ze heeft op geest, lichaam en omgeving. Deze muziek staat dus geheel in dienst van onze persoonlijke zuivering en groei en van het scheppen van een harmonieuze omgeving. Er zijn mensen die deze muziek de hele dag door zachtjes op de achtergrond in hun huis of praktijk laten weerklinken. Zonder twijfel begrijpen zij de weldadige uitwerking van deze muziek en genieten zo de voordelen ervan.’
Er is dus een verschil in het beleven van westerse klassieke muziek en Indiase klassiek muziek.Westerse muziek, zegt Visser, bereikt en streelt de zintuigen, Indiase muziek gaat naar een dieper niveau.
Eén van de prettige kanten aan Indiase klassieke muziek is, dat het niet noodzakelijk is er veel kennis van te bezitten om toch begrip te hebben voor de essentie ervan. Als je luistert met volle, open aandacht, word je als vanzelf meegevoerd in de sfeer, stemming van de muziek. Heel gevoelige luisteraars kunnen zelfs merken op welk lichaamsdeel, of nog verfijnder, welk chakra de muziek zijn uitwerking heeft. Publiek tijdens dergelijke concerten heeft dan ook vaak de ogen voor korte of langere tijd gesloten en dromen vaak weg, zonder koffie, drankjes en hapjes overigens en dat zegt wel wat!
Maar ook tijdens die openluchtconcerten zag ik ook mensen met gesloten ogen. Zouden zij óók kunnen aangeven welk lichaamdeel en chakra geraakt werden? Ik ga me daar de komende tijd in verdiepen en daarover schrijven. Intussen luister ik naar muziek van westerse componisten die me een blik gunnen in hun innerlijke beleving, pijn, verdriet en vreugde waarmee ze ook mijn beleven vertolken, maar ga dezer dagen ook weer eens na wat het luisteren naar Indiase muziek met me doet.
Puur luisteren, zonder drankjes en hapjes. Die illusie van de zintuigen die steeds maar gevoed willen worden. Muziek moet meer bereiken dan je zintuigen en je op een dieper niveau brengen. Dat gaan steeds meer eigentijdse componisten (her) ontdekken. In India weten ze dit al sinds de oudheid…Muziek voorbij het denken..
Aat-Lambèrt de Kwant