Een goochelaar treedt op voor het publiek van een cruiseschip. Er zit een papegaai in de zaal en telkens als de goochelaar een act opvoert, verpest die papegaai zijn act met opmerkingen als: `In je linkermouw!’ `Daar, onder je revers!’ `In je rechtermouw!’ De goochelaar raakt hoe langer hoe meer geïrriteerd, want de papegaai is hem elke keer te slim af en lijkt iedere truc door te hebben.
Op het moment dat hij wanhopig is klinkt er echter plots een enorme knal en blijkt het cruiseschip op een mijn te zijn gelopen. Het schip vliegt uit elkaar en alle opvarenden komen daarbij om. Behalve de papegaai en de goochelaar. Ze dobberen rond op een houten schot midden in de weidse oceaan. Versuft staart de goochelaar voor zich uit, krijgt de papegaai in zijn blikveld en merkt dat het dier hem voortdurend aandachtig aanstaart en in de gaten houdt. Dat gaat zo twee, drie, vier uur door, totdat de papegaai zegt: `Ik geef het op! Waai heb je dat schip gelaten?’
Wij mensen zijn er voortdurend naar op zoek om het onzichtbare zichtbaar te maken. Of het onzegbare zegbaar te maken. Maar het verhaal van de goochelaar en de papegaai maakt duidelijk dat we daarin nog wel eens vastlopen. Ik heb ooit eens een heldere definitie gehoord van de Enschedese godsdienstwetenschapper Dick van Zijll Langhout als het om mystiek gaat: ‘Mystiek is een religieus oerfenomeen dat de directe tegenwoordigheid van God of het goddelijke ervaart of beoogt.’ In die zin zijn de spirituele leermeesters, waarvan we in juli en augustus een bijzondere portretserie maken, stuk voor stuk mystici van het allerhoogste niveau. Sathya Sai Bba, Osho, Adi Da Samray, ze willen allemaal de directe tegenwoordigheid van God aan de mensheid zichtbaar maken.
Volgens Dick van Zijll Langhout is het in onze moderne westerse samenleving. kennelijk not done om te spreken over de eenwording met God, over het opgaan in het goddelijke geheim. Maar dat wil niet zeggen dat mensen deze ervaringen niet hebben. Mystieke ervaringen zijn van alle plaatsen en alle tijden.
‘Mystiek is de poëzie van de religie,’ zo zegt hij. ‘Het is hemelse muziek gezet op aardse tonen. Het begeleidt de religie. Ze voedt de religie met haar ervaring. Maar wordt de mystiek te machtig dan dreigen de structuren te vervagen. Worden daarentegen de structuren te machtig dan komt de levende stroom van de mystiek in de verdrukking.
Gelukkig verdwijnen de grenzen tussen de geloofssystemen steeds meer in de mystieke beleving. De namen zijn verschillend – God, Krishna, Jezus, Boeddha – , maar de termen waarin de weg beschreven wordt en de obstakels op die weg zijn frappant gelijkluidend. De mystiek dan ook de oerbeweging van de religie. Mystiek beging met ervaring, elke religie begint met mystiek. Mensen gaan ontdekken dat er een kracht is die groter is dan je zelf bent. De hindoe noemt het anders dan de christen en de jood, maar de kern is hetzelfde. Het gaat om de oermomenten van het leven.
In de portretserie van juli en augustus negen spirituele leraren die hun wortels hebben in de Indiase mystieke traditie. Sathya Sai Bba, Osho, Adi Da Samray, moeder Amma, Sri Aurobindo, Jiddu Krishnamurti. Hoe maken zij de tegenwoordigheid van God op aarde, zichtbaar, tastbaar en voelbaar? Zij hebben allen de wereld gevoed met hun aanwezigheid.
Mystiek is de poëzie van de religie
