Mediteren. Het kan zalig zijn, maar ook frustrerend als je geest maar niet rustig wil worden. De 195 Yoga Sutras van Patanjali geven inzicht in hoe je geest werkt en bevatten essentiële kennis voor wie het mediteren wil verdiepen.
De Yoga Sutras worden gezien als het belangrijkste geschrift over meditatie. Ze zijn waarschijnlijk opgesteld door de wijze Patanjali. Zeker weten doen we dat niet, maar we kunnen er wel vanuit gaan dat deze tekst waardevol is. Dingen die niet waardevol zijn, gooien we immers bij het afval. Deze tekst heeft maar liefst 2200 jaar overleefd! Genoeg reden dus om eens te kijken wat deze sutras (kernachtige zinnen) ons te vertellen hebben. De Yoga Sutras bestaan uit vier delen (pada’s). Het eerste deel heet Samadhi Pada en bevat 51 sutras over samadhi, een gelukzalige staat waarin de geest volledig is opgegaan in de meditatie. De eerste vier sutras van dit deel zijn essentieel, zegt Swami Tadatmananda, oprichter van Arsha Bodha Centre in New Jersey (zie kader). “We kunnen onze geest trainen om zich te richten op een mantra of de ademhaling, zoals we onze geest trainen in zoveel dingen. En met de kennis die in deze sutras verborgen ligt, kunnen we onze meditatie verdiepen.”
Sutra 1.1 atha yoga anusasanam
Nu begint (atha) de studie (anusasanam) van meditatie (yoga) Yoga betekent in deze sutras meditatie of samadhi. Samadhi betekent letterlijk ‘een geest die op de juiste plaats verblijft’. In samadhi ga je volledig op in de meditatie. Swami Tadatmananda: “Een geest die gericht is op één ding kan een innerlijke volheid ontdekken die alle wereldse ervaringen overtreft. Meditatie vernietigt zo de obsessieve drang naar wereldse ervaringen. Je hebt geen handelingen en resultaten nodig om je compleet en tevreden te voelen. Je ontdekt dat je al compleet bent. In de yogaliteratuur wordt bevrijding ‘kavalya’ genoemd, wat ‘alleenheid’ betekent. Alleen jezelf zijn, niet je lichaam of geest.” De volgende sutra beschrijft wat meditatie is.
Sutra 1.2 yogas citta-vritti-nirodhah
Meditatie (yoga) is het beheersen (nirodhah) van de mentale gebeurtenissen (citta-vritti) In de geest spelen zich allemaal vritti’s af, mentale gebeurtenissen zoals gedachten, emoties, indrukken en herinneringen. Als de geest druk is en er veel vritti’s zijn, dan is de geest onderhevig aan rajas (beweging). Is je geest rustig, maar traag en sloom, dan noemen we dat tamas. Tamas zorgt onder andere voor slaap. De derde kwaliteit van de geest heet sattva en is de afwezigheid van rajas en tamas. Sattva is de natuurlijke staat van de geest, zuiver bestaan. Dit is waar je naartoe werkt in meditatie door je te concentreren op één ding, zoals de ademhaling of een mantra. Maar ook in alle vormen van yoga, pranayama en mantra’s zingen, proberen we onze geest zuiverder te maken en tamas en rajas kwijt te raken. Maar met welk doel? Een sattvische geest is heerlijk. Je voelt je happy en helder. Maar zo’n ervaring gaat weer voorbij. Swami Tadatmananda: “Het doel van meditatie is niet slechts een ervaring van gelukzaligheid. Een sattvische geest kan de ervaring van meditatie begrijpen. Dan zie je: het is mijn geest die aan het mediteren is, ik niet! Ik ben de kracht achter de geest, bewustzijn dat de geest verlicht. In een goede meditatie kan de kennis ‘ik ben compleet, ik ben bewustzijn’ werkelijkheid voor je worden.” Zo krijg je via meditatie de onderscheidende kennis: ik ben niet mijn geest. “Sterker nog: mijn geest is het tegenovergestelde van wie ik ben, van bewustzijn. De geest verandert voortdurend, maar bewustzijn is onveranderlijk. Als bewustzijn tegelijkertijd met je gedachten zou veranderen, dan kun je niet waarnemen. Net zoals je niet kunt waarnemen dat je beweegt, als je in een geblindeerde, rijdende auto zit. Je moet een stil referentiepunt hebben voor waarneming. Bewustzijn is onveranderlijk en onbeweeglijk. De geest vliegt daarentegen alle kanten op en wordt door alles beïnvloed. Bewustzijn kan niet aangetast of beïnvloed worden en het is oneindig, onbegrensd. Terwijl we allemaal de beperkingen van de geest kennen.”
1.3 tada drastuh svarupe avasthanam
Dan (tada) verblijft (avasthanam) het bewuste wezen (drastuh) in zijn ware natuur (svarupe) Als de geest sattvisch is, als de mentale gebeurtenissen (vritti’s) zijn beheerst, dan verblijf je in je ware natuur. “Dit is heel zeldzaam”, zegt Swami Tadatmananda. “De hele dag door identifi ceer je je met je gedachten en gevoelens. Zoals je jezelf in een fi lm kunt verliezen, zo verlies je jezelf voortdurend in de fi lm die zich in je geest afspeelt. We projecteren onze werkelijkheid als bewust wezen, ons ‘ik’, op de geest en we projecteren de geest op ons ‘ik’. Dit is de oorzaak van pijn en lijden.” We denken dat als onze geest verdrietig is, wij verdrietig zijn. Als er een gedachte is ‘ik ben niet oké’ dan denken we dat er iets mis is met ons. Hoe komt het dat we onszelf verwarren en identifi ceren met de vritti’s, mentale gebeurtenissen? “Omdat de geest zo dichtbij is”, zegt de swami. Hier gaat de vierde sutra over.
1.4 vritti-sarupyam itaratra
Bewustzijn neemt de vorm aan (sarupyam) van een mentale gebeurtenis (vritti) als de geest in een andere staat is (itaratra) dan samadhi Swami Tadatmananda: “Er is geen afstand tussen een mentale gebeurtenis of je bewustzijn. Je ziet een stoel. Je hersenen en ogen brengen de stoel naar je geest, maar alleen wanneer bewustzijn de vorm van een stoel aanneemt, zul je de stoel kennen.” De swami geeft het klassieke voorbeeld van de golf en water. Water neemt de vorm van een golf aan. Water is hierbij de substantie. De golf is geen ding, maar enkel een vorm. Een golf is een vorm die geprojecteerd is op het water. Een gedachte is zoals een golf; geprojecteerd op bewustzijn, de substantie. Dus het lijkt alsof bewustzijn een gedachte wordt, want de gedachte krijgt de natuur van bewustzijn. Daarom verwarren we bewustzijn (ik) met mentale gebeurtenissen in de geest en identifi ceren we ons ermee. De oplossing is het begrijpen dat bewustzijn niet beïnvloed wordt door de geest. Want we kunnen de geest en bewustzijn niet scheiden, net zoals we water en de golf niet kunnen scheiden. Water en de golf zijn één ding. Je kunt niet zeggen ‘dit deel is water (bewustzijn) en dat deel is de golf (gedachte)’. Deze onderscheidende kennis, bewustzijn (ik) is niet de geest, maakt je vrij van de tragische comedy die zich in je geest afspeelt. “De comedy gaat gewoon door, ook in de geest van een verlicht persoon”, lacht de swami. “Maar hij of zij kan zich op elk moment onthechten van de geest. De kennis is eigengemaakt: ik ben al onbegrensd en compleet. Water is er al voordat er een golf ontstaat en is er nog steeds als de golf is verdwenen. Zo bestaat bewustzijn ook altijd, of er nu gedachten zijn of niet.”
Over Swami Tadatmananda
Swami Tadatmananda studeerde twaalf jaar Vedanta en Sanskriet onder leiding van Swami Dayananda Saraswati, een hedendaagse, zeer gewaardeerde traditionele Vedantaleraar uit India. In 2000 richtte hij Arsha Bodha Centre op, een centrum voor het traditionele onderwijs van Vedanta en yoga in New Jersey, Verenigde Staten. Hij is wereldwijd geliefd vanwege zijn humor en informele stijl van lesgeven.
Wil je meer weten? Volg dan online de Yoga Sutras studie van Swami Tadatmananda op www.arshabodha.org
OHM Vani 4e kwartaal 2012, Manon van Dijk